Een impressie van de Salon du Livre 2015

180.000 bezoekers telde de Salon du Livre 2015 in Parijs dit jaar. Met name tijdens het weekend was het dan ook enorm vol in de grote hal bij Porte de Versailles, in het zuiden van Parijs. Als gebruikelijk waren er vele debatten en interviews geprogrammeerd op verschillende podia, maar ook in de stands. Riad Sattouf vertelt smakelijk over de tot standkoming van zijn bestseller L’Arabe du futur (nu ook in vertaling bij De Geus);

Josiane Savigneau interviewt de Haïtiaanse Yanick Lahens, die voor haar roman Bain de Lune niet alleen de Prix Femina kreeg, maar recent ook de Grand Prix RTL Lire en de Grand prix des Libraires 2015 – goed nieuws voor de kleine zelfstandige uitgever Sabine Wespieser.

Florence Noiville van Le monde spreekt met de Braziliaanse auteur Paulo Lins. 

De stand van Brazilië, pays d’honneur dit jaar op de Salon, prijkt wit en stralend in het midden van de Salon. Kinderen voetballen tussen de boeken en spelen verstoppertje achter de kasten. De Braziliaanse uitgevers kijken vertederd toe, een Franse organisator grijpt in.

Al een half uur vormt zich een rij voor een van de vele signeersessies. De bestsellerauteurs signeren honderden exemplaren, rijen mensen worden in goede banen geleid. De meeste, onbekendere auteurs hebben de tijd om rustig een espresso te drinken. OlivierAdam komt aan.

Eric Zemmour houdt het tempo erin.

Net als Frédéric Mitterand

En Tahar Ben Jelloun

Deze Nederlandse vertalingen prijken op de enorme stand van Actes Sud.

De opkomst van het e-book, de moeilijke positie van de uitgevers én van de auteurs wordt meermalen tijdens debatten geagendeerd. Laurence Fiefé van de Association des Traducteurs Littéraires modereert de ene na de andere sessie over het vak van vertaler. 

Bij het café professionnel néerlandais, op maandag 23 maart, mochten we enkele tientallen Franse uitgevers en anderen uit de Franse boekenwereld ontvangen. Drie sprekers deden welbespraakt het panorama van de Nederlandstalige letteren uit de doeken, Nele Hendrickx van De Geus, Wouter van Gils van Boom en Luc Devoldere, hoofdredacteur van Ons Erfdeel/Septentrion.

Salon du Livre, Parijs - schrijvers hebben het moeilijk, ook in Frankrijk

C'est qui? Het moet de vraag zijn die ik gisteren op de Salon du Livre het meest heb gehoord. Bedoeld werd: voor wie sta jij in de rij? De slingerende rijen in de mensenmassa waren nauwelijks te volgen, zo groot was de belangstelling voor auteurs als Tatiana de Rosnay, Eric Zemmour, Frédéric Mitterand of Marc Lévy (350 te signeren boeken in één uur). Maar er waren, zoals altijd, ook tafeltjes waarachter schrijvers een boek zaten te lezen, in afwachting van lezers die niet kwamen. Auteurs voelen zich in Frankrijk meer en meer ondergewaardeerd, geminacht zelfs. Jean Birnbaum, chef van de boekenbijlage van Le monde, riep in zijn column zelfs op beleefd te blijven naar auteurs toe. Dus niet aan die ene werkeloze auteur vragen of David Foenkinos al weg is. En niet vragen om een selfie – de nieuwe rage op de Salon – zonder ook een boek te kopen.

Schrijvers hebben het moeilijk – ook in Frankrijk. Zaterdag demonstreerden meer dan 300 schrijvers op de Salon tegen hun verslechterende positie. Twee derde van de auteurs krijgt minder dan 10 % van de verkoopprijs. Een op de vijf krijgt minder dan 5%. Gemiddeld verdient een schrijver één euro per verkocht boek. In een derde van de gevallen bedraagt een voorschot minder dan € 1500. 42% is ontevreden over de manier waarop uitgevers hun werk commercieel begeleiden. (bron: enquête SCAM) De helft is ontevreden over de communicatie rond hun werk. Waarom worden er zo ontzettend veel boeken uitgegeven, vragen de schrijvers zich af, waarom niet minder schrijvers beter begeleiden? In Frankrijk zijn er ook hervormingen van het sociale stelsel en de pensioenen aan de gang, waarbij de auteurs er slecht van afkomen. Ook protesteren de auteurs tegen de Europese richtlijnen over auteursrecht, die slecht uitpakken. Om van de verplichte btw op het e-book, die van 5,5% naar 20% moet nog niet te spreken. La création est en péril! constateert het Conseil Permanent des Ecrivains in haar statement. Uitgevers reageren met een schouderophalen: sommige auteurs die het statement ondertekenden verdienen gouden bergen, zegt er een. En weten ze wel hoeveel moeite uitgevers hebben om het hoofd boven water te houden? Want ja – ook Amazon is op de beurs, met iedere dag een paar bijeenkomsten over ‘auto-édition’: publiez sur Amazon et faites le marketing de votre livre. Dan heb je als auteur helemaal geen uitgever meer nodig, en kan de boekhandel ook verdwijnen..

Herman Koch in Berlijn

Herman Koch is in Duitsland een bestsellerauteur. Angerichtet, Odessa Star en Sommerhaus mit Swimmingpool vind je in elke Berlijnse boekhandel. Het is dan ook lekker druk bij de presentatie van zijn nieuwe boek Sehr geehrter Herr M, in de Nederlandse Ambassade in Berlijn. Keurige dames en ook heren, van alle leeftijden. Een heer met een prachtige kuif, oranje voorschoot en dito vlinderdas biedt de gasten bretzels en jus d’orange aan. Het uitzicht over de Spree vanuit het schitterende door Rem Koolhaas vervaardigde gebouw is magisch. Koch wordt (lang!) ingeleid door Barbara Wahlster, Literatur-Redakteurin bei Deutschlandradio Kultur. Koch geldt hier als Kolumnist, Komiker en Fernsehmacher en hij is – belangrijk! – Spiegel bestsellerautor. Cees Nooteboom heeft zijn roem te danken aan de criticus Marcel Reich-Ranicki en in zijn voetspoor kregen meer Nederlanders voet aan de grond in Duitsland. Duitsers weten dat Nederland een literatuur heeft, dat is meer dan je doorgaans van de Fransen kunt zeggen.

Wahlster laat Koch vertellen over de tot stand koming van zijn boek. Het publiek verwacht een Komiker en dat levert Koch dan ook. Twaalf jaar geleden aan het boek begonnen, nu pas afgemaakt. Zelf wist hij ook niet hoe het boek zou aflopen, dan zou hij zich immers vervelen. De vele stemmen, de parodie, de brieven en de link met de werkelijkheid. De interviewster brengt Kochs thematiek op, zit het thema schuld niet vaak in zijn werk? Lastige vraag, vindt Koch, liefde en oorlog, dat zijn natuurlijk de allerbeste literaire thema’s. Het beste is, zegt hij, een oorlog meemaken, dan kun je als schrijver nog jaren voort. Het publiek valt stil. De liefde, scheidingen?, vraagt Wahlster. Koch vertelt dat een schrijver bij zoiets altijd in het voordeel is: hij kan erover schrijven, de partner die niet kan schrijven moet noodgedwongen zijn mond houden en is in het nadeel. In Nederland was er onlangs een geval van gelijke positie, een schrijversstel ging uit elkaar, de man schreef daarover een boek, maar had er geen rekening mee gehouden dat zijn vrouw ook schrijfster was. Ik denk dat mijn vrouw daarom nog steeds bij mij blijft, zegt Koch. Het blijft een paar seconden stil. Das war ein Witz, voegt hij eraan toe. Het publiek lacht.

Kadare en Sophokles in Berlijn

Op uitnodiging van het Goethe Instituut verblijf ik enige tijd in Berlijn. Ik fris mijn Duits op. Samen met acht anderen krijg ik vijf uur per dag les van een uitstekende docente, die tevens actief is als politica voor Die Grünen. Er zitten twee artsen bij uit Saoedie-Arabië, waarvan één hoogzwanger; twee jongemannen die werktuigbouw willen gaan studeren in Berlijn; een Amerikaanse diplomate die binnenkort naar Pakistan wordt uitgezonden; een Indische die Duits wil doceren; een Italiaanse die een tolkenopleiding in Berlijn wil gaan doen; een jonge  Spaanse die tegen de wil van haar ouders is vertrokken, ze had genoeg van de uitzichtloosheid van haar eigen land. Jonge mensen die vastberaden zijn iets van hun leven te maken. Meer dan de helft wil voor zeker tien jaar in Duitsland blijven. De Duitse economie gaat goed, de Duitse taal heeft de toekomst, vinden ze.

Ik raak bevriend met een Albanese uit mijn groep. We raken aan de praat over Ismaël Kadare, de gedoodverfde Nobelprijskandidaat uit Albanië, die hem maar niet krijgt. Ze heeft veel van hem gelezen. Zo is het echt, bij ons, zo absurd, zegt ze. De corruptie is onvoorstelbaar. Gelukkig heeft Tirana nu een goede burgemeester die daartegen vecht, hij probeert de corruptie aan banden te leggen, voert regels in om de ongebreidelde woningbouw die de stad tot een chaos maakt, aan banden te leggen. A. komt uit Tirana, ze is in Berlijn om haar Duits te perfectioneren. Thuis doceert ze Duits, ze geeft les aan kinderen. Alle Albanezen willen Duits leren, zegt ze, en alle ouders die ambities voor hun kinderen hebben sturen ze op Duitse les, al vanaf heel jonge leeftijd. Veel geeft ze niet prijs over haar leven. Na een paar dagen hoor ik dat ze met vier vrouwen op een kleine etage woont, apart wonen is te duur. Ze is enig kind en zorgt voor haar bejaarde moeder met wie ze veel belt. Het is goed als kinderen Duits leren, zegt ze, dan zijn ze tenminste veilig. Veilig? Het is gevaarlijk om kind te zijn bij ons, zegt ze, er is veel geweld. Absurd veel.

We gaan naar de Volksbühne, waar Ödipus Tyrann, van Sophokles/Hölderlin gespeeld wordt, in de versie van de Italiaanse ‘Extremtheatermacher’ Romeo Castellucci. Ich bin zo glücklich, zegt A. zachtjes tegen me. We zien een absurde Oedipousversie, deels gesitueerd in een duister klooster met schuivende panelen, deels in strak een stralend wit-gouden decor. Uiterst klassiek Duits, nauwelijks beweging, nauwelijks intrige. Aan het eind blijven drie opgeblazen anussen achter op het toneel, die luid winden laten. Het publiek, dat twee uur lang als versteend heeft gezeten, begint te lachen. Absurd.

       

Haltestelle Berlin

Op uitnodiging van het Goethe Instituut, verblijf ik twee weken in Berlijn. Iedere ochtend neem ik de U-Bahn van Pankow naar de Weinmeisterstrasse, overstappen op Alexanderplatz. Iedere dag denk ik een paar keer aan Alfred Döblin en zijn roman Berlin Alexanderplatz. 

Van het omroepen van de haltes hebben ze hier iets bijzonders gemaakt. Wie uit een bepaalde buurt komt kan zich bij het Berlijnse vervoersbedrijf opgeven om het omroepbericht van zijn of haar straat in te spreken. ‘Hallo! Hier ist Belinda uit Pankow’, schalt dan vrolijk een jonge meisjesstem door het rijtuig, ‘nächtste Haltestelle Rosa Luxemburger Platz’. Of  een doorrookte stem verkondigt ‘Hallo! Hier ist Robert aus Senefeld. Nächste Haltestelle Eberswalderstrasse’, waarna hij ook nog een westernliedje inzet en ons een avontuurlijke dag toewenst.

Het is weer eens wat anders. Stel het GVB roept de Amsterdammers op een tekst in te spreken met een cultureel feit over de buurt van de halte. Wat zou je dan krijgen? ‘Ha, hier is is Peter, volgende halte: Leidseplein. Hier werd op 3 januari 1638 voor het eerst de Gijsbrecht van Vondel opgevoerd.’ Of: ‘Hallo, hier is Marijke, volgende halte Albert Cuijp. Hier om de hoek, in de Gerard Doustraat, werd in 1951 André Hazes geboren’. Of ‘Hallo, ik ben Duane. Volgende halte: Waterlooplein. Om de hoek het stadhuis, dat Anna Enquist voor twee jaar tot stadsdichter benoemde’.

Het GVB kan reageren op de oproep van de staatssecretaris om ideeën te leveren voor de onderwijsagenda 2032. En de reiziger steekt er nog wat van op ook.